BẢO TÀNG LẠNG SƠN

Hiện vật là chiếc máy cán bông đạp chân dùng để tách riêng hạt bông trong quá trình xe sợi dệt vải. Đây là một trong những dụng cụ được dùng phổ biến trong đời sống sinh hoạt của đồng bào Nùng ở Lạng Sơn. Hiện vật được chế tác bằng thủ công bằng chất liệu gỗ. Bàn máy đóng theo hình chiếc ghế vuông 4 chân. Bộ phận chính là cần đạp tạo bởi 1 thanh gỗ tròn phía dưới bở 1 sợi dây chắc chắn. Phía trên bàn máy là là bộ phận dùng để cho bông vào cán tạo bởi các thanh gỗ tròn có khả năng chuyển động dưới tác động của lực đạp chân để cán, tách hạt bông. Kích thước Dài 1m07, Rộng 40cm, Cao 1m30. Hiện vật sưu tầm tại thôn Tằm Riềng, xã Hoà Cư - Cao Lộc, năm 2001.

Bộ áo tào côn là trang phục truyền thống của thầy Mo, thầy Tào dân tộc Nùng ở huyện Bình Gia, Bắc Sơn thường mặc khi hành lễ đám tang, cấp sắc phong. Áo được may bằng vải chàm đen và vải phin màu đỏ, cố chữ V, thân dài, xẻ tà cao, thân trước được chia làm 2 mảnh cài giữa, tay ngắn. viền gấu, cổ tay và chỗ cài áo được may bằng vải màu đỏ. Hai tà áo phía trước và phía sau thêu tay hình rồng, cá, người và ngựa cùng một số chữ Nho. Kích thước áo dài 114cm, rộng 66cm. Mũ rộng 30cm, cao 15cm.  Hiện vật sưu tầm tại xã Tô Hiệu, huyện Bình Gia năm 2003

Vải tơ tằm của đồng bào dân tộc Tày tự dệt để may quần áo. Vải dệt đan kiểu sổ dọc và ngang, vải dệt thưa có độ cứng, màu vàng nhạt. Kích thước: Dài 640 cm,  Rộng 35 cm. Hiện vật sưu tầm tại thôn Đông Đằng, xã Bắc Sơn - Bắc Sơn, năm 1987

Vải chàm của đồng bào dân tộc tự dệt để may trang phục cá nhân. Vải thô nhuộm chàm màu đen, khổ vải nhỏ, kích thước Rộng  38 cm, Dài 750cm.

Khung dệt vải thủ công của phụ nữ dân tộc Nùng Phàn Slình  ở xã Hoà Cư  - Cao Lộc thường dùng để dệt vải. Hiện vật có dạng hình hộp chữ nhật, có 4 cột trụ và các thanh nối ngang dọc tạo cho khung cửi có tính vững chắc. Khung cửi có nhiều bộ phận:

-         Khung làm bằng gỗ

-         Trục để cuốn vải, kéo cho mặt vải dệt có độ phẳng. mịn

-         Phưm giống như một chiếc lược chia đều các sợi vải dọc và dập chặt các sợi vải ngang cho mặt vải mịn.

-         Go dùng để chỉnh sợi vải

-         Bàn đạp

-         Thanh ngang sợi vải

Kích thước: Dài 1m 20, cao toàn bộ 1m70, Rộng 63cm, Cao khung dệt 1m18

Hiện vật sưu tầm tại thôn Tằm Riềng – xã Hoà Cư - Cao Lộc, năm 2001

Túi thêu của đồng bào dân tộc Nùng Lạng Sơn. Túi hình vuông, nền đen. Ở giữa túi thêu hoa văn hình tròn bằng chỉ xanh, đỏ, trắng xen kẽ tạo thành hình mặt trời, chính giữa có hình bông hoa hồi. Hai góc túi  thêu hình vòng cung, bên trong có hình bông hoa. Miệng túi có 4 đường hoa văn xen kẽ nhau. Đáy túi có 2 tua dài, bên cạnh túi có các tua ngắn hơn. Dây đeo được dệt màu xanh, trắng, đỏ. ( Túi 223A,B )

Túi thêu của đồng bào dân tộc Nùng Lạng Sơn. Túi có  hình gần vuông, 3 ngăn; 1 ngăn giữa và 2 ngăn bên. Mép các ngăn túi thêu các hoạ tiết hình tam giác ( răng cưa). Chính giưũa hai bên túi thêu hình mặt trời ( tròn) cách điệu. Hai góc túi thêu trang trí 1/4 đường tròn. Quoi túi được kết bằng vải đỏ và dây dù từ hai góc túi. Hiện vật sưu tầm  ở thôn Tằm Riềng, xã Hoà Cư, huyện Cao Lộc, năm 2001. ( Túi 525/1 )

Đây là loại máy cán bông thủ công, dùng trong các gia đình của đồng bào dân tộc Nùng Lạng Sơn dùng để cán bông dệt vải loại bỏ hạt bông. Máy cán bông được làm bằng gỗ, máy gồm hai bộ phận chính

-         bộ phận chứa bông ( đổ bông vào để cán ):  là 1 miếng ván khá rộng (để bông được cán nhỏ không lẫn hạt)

-          bộ phận quay tay gồm 2 thanh gỗ tròn, 1 đầu của 2 thanh gỗ có cách rãnh để khi quay các rãnh khớp với nhau, 1 đầu của 1 thanh gỗ dài hơn để làm tay cầm khi quay.

Kích thước: chân máy 40cm, thân rộng 25cm, cao 50cm . Hiện vật sưu tầm của ông Hoàng Văn Coóc ở Bản Quần, xã Quang Trung - Bình Gia, ngày 3/3/1987

Xa quay sợi dùng để se bông thành sợi trong quá trình dệt vải của phụ nữ dân tộc Nùng Lạng Sơn. Xa quay sợi  được chế tác bằng gỗ. Gồm 2 bộ phận chính:    Giá đỡ tạo bởi các thanh gỗ chắc chẵn lắp ghép theo chiều ngang và trục thẳng đứng; Bộ phận xa quay ( chuyển động theo hình

tròn ) bằng những thanh gỗ mỏng bằng nhau kết nối bằng dây thành hình tròn quay quanh trục. Kích thước: Dài 87cm, Rộng 42cm, Cao 68,5 cm . Hiện vật sưu tầm tại thôn Tằm Riềng – xã Hoà Cư - Cao Lộc, năm 2001.

Còm lót là hiện vật đan bằng tre, dụng cụ đựng kim chỉ của phụ nữ  dân tộc Nùng.  Còm lót có đáy vuông, thân và miệng tròn, nắp đạy miệng tròn, bắt 4 góc vuông. Toàn bộ phía ngoài của hiện vật được trang trí bằng các hoa văn hình vuông, bố trí theo kiểu vuông ở đáy, nắp và băng dài ở thân.

Thông thường Còm lót do các chàng trai đan tặng  người yêu để bày tỏ tình cảm, vì vậy ngoài giá trị thẩm mỹ về văn hóa dân tộc , hiện vật còn phản ánh nét độc đáo, nét đẹp trong đời sống tình cảm của nam nữ dân tộc Nùng ở Lạng Sơn. Hiện vật sưu tầm tại Thôn Tằm Riềng, xã Hoà Cư - Cao Lộc. Năm 2001

Bộ trang phục truyền thống của nam dân tộc Nùng Cúm Cọt gồm: 2 áo ( áo mặc trong, áo ngoài) và quần

-  Áo trong: May bằng vải xanh sí lâm, có 4 túi. Gấu áo, túi và vai áo thêu đặc hoa văn ( hoa lá dây ). Cổ và nách áo có các tua chỉ màu vàng chanh.

- Áo ngoài:  may bằng vải chàm, cổ 3 phân, cài cúc giữa, khuy tết bằng vải, có 4 túi. các đường chỉ may nổi bằng  chỉ trắng. khi mặc không cài cúc, để khoe phần thêu trang trí của áo mặc trong

- Quần: May theo kiểu chân què, cạp lá toạ cạp bằng vải mộc trắng.

Hiện vật sưu tầm ở xã Hoà Cư, huyện Cao Lộc,tỉnh Lạng Sơn.

Bộ trang phục truyền thống nữ dân tộc Dao đỏ được cắt may thủ công, khâu tay, gồm: Áo, quần, yếm, dây lưng, đai bụng, khăn đóng và mũ

- Áo: Được làm bằng vải màu đen, chiều dài áo đến ngang ống chân, áo cổ liền, hai bên nẹp áo, trước ngực được trang trí bằng  mảnh dệt thổ cẩm nhiều hoa văn họa tiết và gắn những quả bông được làm bằng len đỏ có đường kính từ 4-5cm. Dọc hai bên tà áo được gắn bằng  một đoạn chỉ dệt màu đỏ dài 15cm. Ống tay áo phía trong được nẹp bằng hai màu vải chàm và trắng. 

- Yếm: Được làm bằng vải màu đen, cổ làm bằng vải các màu (xanh sí lâm, trắng, đỏ) may trồng lên nhau, quanh cổ và trước ngực, sau lưng được may đáp bằng vải đỏ dọc theo yến và viền bằng vải các màu. Phía sau gấu yếm được trang trí bằng một dây thổ cẩm có đính tua rua hạt cườm nhiều màu sắc ngang theo gấu.  Yếm mặc trong áo dài.

- Quần: Được làm bằng vải màu đen, cạp nẹp  vải hoa sim, nửa dưới của ống quần được thêu các hình chữ “vạn”, cây thông,  hình vuông, hình chữ nhật  bằng chỉ màu rực rỡ (trắng, đỏ, cam). Gấu quần được thêu chỉ màu cốm.

- Dây lưng: bằng vải chàm, dài cuốn từ 3 đến 4 vòng và buộc phía sau,  hai đầu dây lưng thêu sặc sỡ.

- Đai bụng: Được làm bằng len và hạt cườm, gắn với mảnh dây màu cốm thêu họa tiết hoa văn trang trí. Đai bụng phía trước là len màu tím cẩm, được xâu với những hạt cườm kết lại thành tấm che trước bụng.

- Khăn đóng: được làm bằng mảnh vải chàm, rộng 32cm; dài 3,10m. Không trang trí hoa văn, họa tiết.

- Mũ: Hình tròn đường kính 29cm, tua len dài 83cm. Mũ được cuốn tròn, cốt mũ được bọc bằng lớp vải nhung đen, trên đỉnh mũ được gắn với một mảnh khăn thêu họa tiết hình vuông, phía ngoài cùng mũ được bao quanh là tấm vải viền thêu trang trí bằng các họa tiết hoa văn màu rực rỡ. Tua len màu đỏ được nối với các dây hạt cườm gắn với mũ.

Hiện vật được sưu tầm tại thôn Hợp Thành, xã Vĩnh Tiến, huyện Tràng Định, tỉnh Lạng Sơn, bộ trang phục may năm 1950.

 Bộ trang phục truyền thống nam dân tộc Dao Lô Gang, xã Mẫu Sơn, huyện Cao Lộc được cắt may thủ công, khâu tay, gồm: Áo, quần và mũ

- Áo: Được làm bằng vải thô đen, cổ nẹp vải cùng màu cao 04 phân, áo được thêu hoa văn trang trí bằng các đường kỷ hà (hình học) hình gấp khúc, zích zắc, hình thoi, hình cây cỏ cách điệu bằng len nhiều màu sắc (màu xanh, cam, vàng). Hai bên tay áo được thêu gần hết đến cổ tay. Mặt trước có bốn túi, trên mỗi túi được thêu hai hình sao tám cánh. Miệng túi, gấu áo, cổ tay được viền một dây băng có hình những bông hoa cúc nhỏ. Xung quanh túi được trang trí bằng đường diềm tua len. Từ vai áo kéo xuống cổ và hai bên nẹp áo được đính các tua trang trí. Toàn bộ phía sau lưng áo được thêu trang trí họa tiết hoa văn.

- Quần: Cắt may theo kiểu quần chân què, đáp cạp lá tọa cao 08cm, không chun. Được thêu trang trí hoa văn cách điệu hình vuông ở hai bên cạch ống quần.

- Mũ: Cốt mũ được cuốn bằng vải đen phủ vải nhung đen, phía bên ngoài được thêu viền bằng các dây ngang trang trí nhiều màu sắc đỏ, cam, xanh, vàng. Phía trước và phía sau của mũ được gắn hai mảnh vải thêu cây cỏ cách điệu, phía dưới thêu các đường băng ngang trang trí họa tiết hoa văn. Phía sau mũ được gắn thêm các trùm tua rua bằng len nhiều màu.

Tù và làm bằng vỏ ốc biển  là một loại kèn hiệu của đồng bào dân tộc  Tày - Nùng tỉnh Lạng Sơn thường sử dụng khi triệu tập dân làng hay báo động khi đi săn, có trộm, cướp. Tù và bằng vỏ ốc biển, có kích thước to bằng nắm tay được mài trôn theo chiều thẳng đứng tạo thành lỗ thủng có đường kính 1 cm. Do cấu tạo xoắn tự nhiên của thân ốc, thêm lỗ nhân tạo ở trôn, hơi thổi con ốc vào sẽ tạo nên âm thanh to nhỏ tuỳ theo độ dài và mạnh của hơi. Kèn có màu vàng nâu, kích thước dài: 28 cm

- Nghiên mực được thầy Mo dùng đựng mực để viết khi làm lễ. Nghiên mực làm bằng đá, hình bầu dục màu đen, ở giữa mặt trên khoét một lỗ tròn để đổ mực, mặt sần sùi. Mặt dưới đề bằng nhẵn. kích thước dài 10,5cm, rộng 8cm, dày 1cm.

- Bút  được thầy Mo  dùng để viết khi làm lễ. Bút được làm bằng một đốt trúc nhỏ, màu nâu đen, thân tròn, đầu bút được bịt kín. Ngòi bút được gắn lông để khi chấm vào mực tàu viết thành các nét chữ. kích thước dài 24cm, đường kính 0,8cm.

Chuông là đồ hành lễ của thầy mo được sử dụng trong khi làm lễ đám ma, cấp sắc, sinh nhật, chuộc hồn và tạ ơn thánh mụ... Đây là hiện vật thuộc loại hình tôn giáo tín ngưỡng của đồng bào dân tộc Tày, Nùng tỉnh Lạng Sơn.  Chuông  hành lễ  được đúc bằng đồng, có nhiều chiếc và có hình dáng, kích thước khác nhau, cụ thể:

- Chuông  màu xám đen, miệng tròn, trong lòng có quả lắc, 2 đầu lỗ chốt bằng ống nhôm, quai được tết bằng dây thép, đường kính miệng 6cm, cao 11cm

- Chuông có miệng tròn loe, quai hình trụ đúc liền với chuông, có 2 lỗ chốt ở 2 bên để xỏ dây treo, thân trang trí hoa văn chấm giải, cánh sen và hình sâu mực, đường kính miệng 8,5cm, cao 9cm

- Chuông màu xám đen, miệng tròn loe, trang trí các đường chỉ chìm song song ở vai và thân. Đỉnh chuông có một lỗ nhỏ để xỏ dây, đường kính miệng 6,5cm, cao 9,5cm

-  Chuông màu vàng xám, miệng tròn, loe. Quai đúc liền hình cánh hoa và 1 lỗ nhỏ để xỏ dây, thân và miệng trang trí đường chỉ chìm, đường kính miệng 8,4cm, cao 12cm

- Chuông màu xám đen, miệng tròn hơi loe, quai đúc liền hình bán khuyên, thân và miệng trang trí một đường chỉ chìm, đường kính miệng 6,5cm, cao 6cm

Hiện vật sưu tầm tại xã Tô Hiệu, huyện Bình Gia năm 2003.

Bộ đồ hành lễ của thầy Mo dân tộc Tày tỉnh Lạng Sơn thường dùng khi hành lễ trong lễ đám ma, cấp sắc, tạ ơn thánh mụ. Bộ đồ hành lễ bao gồm các hiện vật: sách nho, sắc lệnh, slinh cảo, con dấu, quẻ âm dương, nghiên mực - bút, ống bút, kiếm, cờ xiêng tâng.  

Hiện vật sưu tầm tại thôn Nà Làng, xã  Tô Hiệu, huyện Bình Gia năm 2003

- Sách cúng là tài liệu viết bằng chữ Hán, dùng cho các thầy Mo học tập, nghiên cứu phương pháp làm lễ. Sách được làm từ giấy gió, có hình chữ nhật, bìa sách màu xám đen, các trang sách phía trong có màu ngả vàng, bìa mặt trước trang sách đã bị mất, sách được khâu bằng chỉ dù, chữ nho viết trên cả 2 mặt giấy. Sách có 2 quyển, Kích thước 24,5cm x 14cm, dày 1.5cm và 28cm x 12,5cm, dày 0.5 cm .

 Bộ áo tào côn là trang phục truyền thống của thầy Mo - thầy Tào dân tộc Tày, Nùng ở huyện Bình Gia, Bắc Sơn thường mặc khi hành lễ tang ma, cấp sắc.

- Áo được làm bằng vải thô xanh xí lâm, cổ tròn, thân dài, xẻ tà, tay dài màu xanh xí lâm để trơn không trang trí, viền gấu, cổ tay và các chỗ cài áo được viền bằng vải lon đỏ. Hai tà áo phía trước thêu tay hình rồng, người, cua, cá và chữ nho. Áo không có khuy mà được buộc lại bằng các dây vải màu đỏ đính vào áo.

- Mũ làm bằng vải lanh nền đen, viền đỏ, thêu tay hình chim phượng chầu biểu tượng mặt trời, có 4 chữ nho. Đỉnh mũ lượn hình sóng, có 2 quai bằng dây vải đỏ buộc phía sau đầu.

Kích thước áo: dài 110cm, rộng 70cm. Mũ: dài 35,5 cm, cao 16,5 cm. Hiện vật sưu tầm tại thôn Nà Làng, xã Tô Hiệu, huyện Bình Gia năm 2003

Tranh thờ của đồng bào dân tộc Tày được sử dụng trong sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng và nghi lễ tang ma. Đây là loại tranh dân gian được in bằng phương pháp khắc gỗ, chất liệu màu chủ yếu từ các nguyên liệu tự nhiên: đất đá, vỏ sò, rễ, vỏ cây. Bức "Sở Giang Nhị Điện" " là một trong những  bức tranh của bộ tranh thờ, tranh có kích thước 62cm x 130cm, tiêu đề của bức tranh được viết ở trên cùng bằng mực tàu với  dòng chữ  hán Sở Giang nhị điện, bên dưới là hình vẽ Sở Giang diêm vương ngồi sau bàn xử án, đầu chít khăn xanh, mặc áo long bào cầm bút phê vào sách hành quyết, đứng xung quanh là các quan lại, hầu cận, phía dưới là các nha lại, quỷ sứ đứng chờ lệnh. Dưới cùng là cảnh xử các tội đồ bằng nhiều hình thức như: lột mũ áo, từng người một đi qua cầu vồng, ai có tội liền bị xô xuống cầu, sau đó bị chém và đập chết. Hiện vật sưu tầm tại thôn Bản Mạ, xã Hoàng Việt, huyện Văn Lãng năm 1999

Bức tranh "Ngũ quan tứ  điện" là một trong những  bức tranh trong bộ tranh thờ  của đồng bào dân tộc Tày được sử dụng trong sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng và nghi lễ tang ma. Đây là loại tranh dân gian được in bằng phương pháp khắc gỗ, chất liệu màu chủ yếu từ các nguyên liệu tự nhiên: đất đá, vỏ sò, rễ, vỏ cây.  Bức tranh có kích thước 62cm x 120cm, tiêu đề của bức tranh được viết ở trên cùng bằng mực tàu với  dòng chữ  hán Ngũ quan tứ điện, bên dưới là hình vẽ ngũ quan diêm vương đầu đội mũ miện, áo long bào xám, 2 tay nâng hốt bạc ngồi trước bàn xử án, xung quanh là các quan lại, nam tào, bắc đẩu và người hầu, phía dưới là quan lại chờ lệnh và quỷ dương oai.  Dưới cùng là các tội đồ bị xử tội bằng nhiều hình thức như: đeo gông, cư người, cho vào cối giã. đập trùy.