Tuổi thiếu niên, Lương Văn Tri được học chữ Hán – Nôm và chữ quốc ngữ tại trường làng và trường Sơ học yếu lược ở châu lỵ Điềm He, Trường Tiểu học Pháp - Việt ở thị xã Lạng Sơn. Những năm tháng học ở trường làng, trường huyện, trường Tiểu học Pháp - Việt Lạng Sơn, Lương Văn Tri luôn thể hiện đức tính ham học, đạt nhiều thành tích xuất sắc trong học tập, được thầy giáo khen ngợi, bạn bè khâm phục, noi gương. Trong thời gian học tại trường Tiểu học Pháp - Việt Lạng Sơn, Lương Văn Tri cùng với người bạn đồng môn học giỏi, cùng chí hướng là Hoàng Văn Thụ luôn chứng kiến cảnh người dân bị thực dân Pháp áp bức, bóc lột; cùng với nhiều biến động mới của phong trào yêu nước đang diễn ra sôi nổi khắp cả nước. Các anh trăn trở, quyết chí phải làm gì để người dân và quê hương xứ sở thoát khỏi chế độ hà khắc của bọn thực dân, phong kiến. Nung nấu ý chí đó, Lương Văn Tri tích cực tham gia hoạt động trong nhóm thanh niên yêu nước tại trường. Hai anh cùng với nhóm học sinh yêu nước trong trường Tiểu học Pháp - Việt Lạng Sơn đã đọc, nghiên cứu báo Thanh niên, các tài liệu tuyên truyền khác của Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên và tham gia tuyên truyền tài liệu này sâu rộng trên địa bàn thị xã Lạng Sơn.
Trường Mỹ Liệt - Tổng Mỹ Liệt, Châu Điềm He (nay là xã Trấn Ninh, huyện Văn Quan, tỉnh Lạng Sơn). Nơi đồng chí Lương Văn Tri học tại quê nhà
Đầu năm 1926, anh Lương Văn Tri, Hoàng Văn Thụ đã tâp hợp anh em cùng chí hướng lập ra một nhóm thanh niên yêu nước ở trường tiểu học Pháp – Việt. Kỳ nghỉ hè năm 1926 anh Tri và anh Thụ đáp tàu xuống Hà Nội để bắt liên lạc với các tổ chức yêu nước, cách mạng. Tại đây hai anh đã gặp anh Hoàng Đình Giong là học sinh trường bách nghệ Hà Nội đã tham gia tổ chức Việt Nam thanh niên cách mạng đồng chí hội. Hai anh được anh Hoàng Đình Giong tuyên truyền giác ngộ và khuyên nên tìm đường sang Trung Quốc dự lớp huấn luyện của tổ chức thanh niên, điều này đã lay động mạnh mẽ ý chí, thôi thúc người thanh niên yêu nước Lương Văn Tri quyết tâm tham gia hoạt động trong phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc. Ngày 2/12/1927, Lương Văn Tri cùng người bạn học Hoàng Văn Thụ rời bản làng quê hương, tạm biệt gia đình, tìm cách qua biên giới, sang đất Trung Quốc, liên lạc với Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên để tham gia hoạt động cách mạng. Cuộc đời hoạt động cách mạng đầy gian truân, nhưng vẻ vang của đồng chí Lương Văn Tri bắt đầu từ đây.
Tháng giêng năm 1928, Lương Văn Tri và Hoàng Văn Thụ đã bí mật từ Cốc Nam, xã Tân Yên, châu Văn Uyên (nay là xã Tân Mỹ, huyện Văn Lãng, tỉnh Lạng Sơn) sang Trung Quốc bắt liên lạc với ông Bùi Ngọc Thành, đại diện của Hội Việt Nam cách mạng thanh niên hoạt động ở khu vực Bằng Tường - Long Châu - Nam Ninh (Quảng Tây, Trung Quốc).
Cùng thời gian này, chính quyền Tưởng Giới Thạch (Quốc dân Đảng) tiến hành khủng bố gắt gao phong trào cách mạng của Trung Quốc và hoạt động của các chiến sĩ cách mạng Việt Nam trên đất Trung Quốc. Lương Văn Tri cùng Hoàng Văn Thụ được ông Bùi Ngọc Thành bố trí vào làm công nhân tại xưởng cơ khí Nam Hưng, thành phố Nam Ninh (Quảng Tây, Trung Quốc) để che mắt và tránh sự khủng bố của chính quyền Tưởng Giới Thạch, xưởng cơ khí Nam Hưng trở thành địa điểm liên lạc bí mật, tổ chức huấn luyện cách mạng của Hội Việt Nam cách mạng Thanh niên ở khu vực Nam Ninh - Long Châu. Trong thời gian học và làm việc tại xưởng cơ khí Nam Hưng, Lương Văn Tri luôn được đồng nghiệp khen ngợi là người thông minh, khéo léo, chăm chỉ, làm việc hiệu quả.
Nhà ông Lê Phúc Đình, thôn Niệm Độc, xã Ba Miêu, khu Hạ Đống, Long Châu, Trung Quốc. Nơi đồng chí Lương Văn Tri, Hoàng Văn Thụ tổ chức mở các lớp huấn luyện cách mạng cho cán bộ Việt Nam thời kỳ 1930 - 1931
Với quyết tâm hướng theo lý tưởng đã lựa chọn, cuối năm 1928, Lương Văn Tri và Hoàng Văn Thụ được ông Bùi Ngọc Thành, đại diện Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên tuyên bố kết nạp vào tổ chức Hội Việt Nam cách mạng thanh niên. Tháng 12 năm 1929, cùng với Hoàng Đình Giong, Hoàng Văn Thụ, Bùi Ngọc Thành, Hồ Đức Thành, Hoàng Hồng Việt, Nguyễn Nam Hồng, Đoàn Thế Vinh, Hoàng Phúc An, Lương Văn Tri được kết nạp trở thành đảng viên của tổ chức Đông Dương Cộng sản Đảng (một trong các tổ chức tiền thân của Đảng Cộng sản Việt Nam). Chi bộ Đông Dương cộng sản Đảng nhà máy cơ khí Nam Hưng được thành lập. Từ những thanh niên học sinh yêu nước, có chí đuổi thực dân, các anh đã trở thành người đảng viên cộng sản – hững đảng viên đầu tiên của Đảng bộ Lạng Sơn. Các đồng chí Hoàng Đình Giong, Hoàng Văn Thụ, Hoàng Tú Hưu, Lương Văn Tri cùng sinh hoạt một chi bộ có nhiệm vụ gây dựng và phát triển cơ sở cách mạng ở hai tỉnh Cao Bằng và Lạng Sơn
Trong thời gian từ năm 1930 đến năm 1938, với vai trò là đảng viên Đảng Cộng sản Việt Nam sinh hoạt tại Đảng bộ đặc biệt hoạt động trên đất Trung Quốc, đến trước khi được chỉ định tham gia Xứ uỷ Bắc Kỳ, hoạt động của đồng chí Lương Văn Tri đã góp phần tổ chức thành công các khoá huấn luyện cách mạng cho đội ngũ cán bộ trong nước, trong đó có nhiều cán bộ của hai tỉnh Lạng Sơn và Cao Bằng.
Đồng chí Lương Văn Tri đã có nhiều công lao góp phần quan trọng vào quá trình xây dựng, phát triển phong trào cách mạng tỉnh Lạng Sơn. Đồng chí đã trực tiếp đi sâu đi sát cơ sở để xây dựng, củng cố phong trào cách mạng ở Bắc Sơn, Tràng Định từ năm 1936 đến năm 1938.
Từ năm 1938 đến năm 1941, với cương vị là Uỷ viên Ban Thường vụ Xứ uỷ Bắc Kỳ, được Trung ương và Xứ uỷ Bắc Kỳ giao nhiệm vụ quan trọng, phụ trách công tác quân sự của Xứ uỷ, đồng chí Lương Văn Tri đã trực tiếp chỉ đạo xây dựng, củng cố địa bàn an toàn khu của Trung ương và của Xứ uỷ Bắc Kỳ tại huyện Hiệp Hoà, tỉnh Bắc Giang. Tại đây, đồng chí Lương Văn Tri cùng một số đồng chí lãnh đạo Trung ương và Xứ uỷ Bắc kỳ đã tổ chức mở được các lớp huấn luyện quân sự cho đội ngũ cán bộ nòng cốt của Xứ uỷ Bắc Kỳ. Trong số các học viên, có đồng chí sau này đã trở thành tướng lĩnh tài năng nổi tiếng của quân đội nhân dân Việt Nam như Đại tướng Hoàng Văn Thái.
Với cương vị là Chỉ huy trưởng Đội du kích Bắc Sơn, Chỉ huy trưởng Đội cứu quốc quân Bắc Sơn, Chính trị viên Đội Cứu quốc quân Bắc Sơn, đồng chí Lương Văn Tri đã có nhiều công lao trong việc xây dựng căn cứ địa Bắc Sơn - Võ Nhai, phát triển Đội du kích Bắc Sơn trở thành Đội cứu quốc quân Bắc Sơn (Đội Cứu quốc quân 1) - là một trong những đơn vị tiền thân của Quân đội nhân dân Việt Nam.
Đồng chí Lương Văn Tri (1910 - 1941) Chỉ huy trưởng đội du kích Bắc Sơn, Thường vụ Xứ ủy Bắc Kỳ, Ủy viên Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương
Trước sự khủng bố ác liệt của thực dân Pháp đối với căn cứ địa Bắc Sơn - Võ Nhai để bảo toàn lực lượng, đồng chí Chỉ huy trưởng- Phùng Chí Kiên, đồng chí Chính trị viên- Lương Văn Tri đã họp bàn với Đảng bộ Bắc Sơn quyết định rút toàn bộ Đội cứu quốc quân chia làm 2 phân đội theo hai hướng lên Cao Bằng và ra khu vực biên giới Việt - Trung. Phân đội do đồng chí Lương Văn Tri và đồng chí Phùng Chí Kiên chỉ huy rút ngày 10/8/1941 sang địa phận Bình Gia (Lạng Sơn) qua Na Rì, Ngân Sơn (Bắc Kạn) để lên Cao Bằng.
Trên đường hành quân do bị một tên chánh tổng phản động ở châu Na Rì khai báo, đồng chí Lương Văn Tri cùng các đồng chí của mình bị quân địch bao vây, buộc phải nổ súng ngăn chặn địch để rút khỏi địa bàn. Trong cuộc chiến đấu anh dũng ấy, đồng chí Phùng Chí Kiên đã hy sinh oanh liệt, đồng chí Lương Văn Tri bị trọng thương và bị địch bắt tại Ngân Sơn (Bắc Cạn). Thực dân Pháp đã giam cầm, tra tấn dã man trong nhà tù tại thị xã Cao Bằng. Kẻ địch đã dùng mọi thủ đoạn cực hình, hòng buộc đồng chí phải khai báo hoạt động của tổ chức, nhưng đồng chí vẫn giữ vững khí tiết của người cộng sản. Trong vòng một tháng giam cầm, tra tấn dã man, kẻ địch vẫn không khuất phục được đồng chí Lương Văn Tri, các cơ sở Đảng và cơ sở quần chúng do đồng chí phụ trách vẫn được giữ vững và an toàn. Do bị địch tra tấn dã man, ngày 29/9/1941, đồng chí đã trút hơi thở cuối cùng tại nhà tù của thực dân Pháp ở thị xã Cao Bằng. Đồng chí đã anh dũng hy sinh, để lại tấm gương sáng ngời về chủ nghĩa anh hùng cách mạng, người chiến sĩ cộng sản kiên cường, bất khuất, quên mình vì sự nghiệp giải phóng dân tộc.
Suốt chặng đường 13 năm liên tục hoạt động cách mạng (1928 - 1941), với sự nỗ lực phấn đấu quên mình, người thanh niên yêu nước, người chiến sĩ cộng sản kiên cường Lương Văn Tri - người con ưu tú của dân tộc, của quê hương Lạng Sơn đã có những cống hiến xuất sắc cho phong trào đấu tranh giải phóng dân tộc dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam thời kỳ 1930 - 1945.
Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng của mình, đồng chí Lương Văn Tri luôn nêu cao tấm gương sáng của người chiến sĩ cộng sản không ngừng phấn đấu học tập, rèn luyện, tu dưỡng phẩm chất đạo đức cách mạng, có lý tưởng cao đẹp, lối sống trong sáng, trọng đạo lý, trọng nghĩa tình, gần gũi yêu thương đồng chí, đồng đội, mãi mãi là tấm gương sáng ngời có ý nghĩa giáo dục sâu sắc đối với thế hệ trẻ, để lớp lớp con cháu chúng ta học tập và noi theo. Tuổi thanh xuân hoạt động cách mạng đầy nhiệt huyết, sự hy sinh thầm lặng, oanh liệt của người chiến sỹ cộng sản kiên cường Lương Văn Tri đã đi vào lịch sử đấu tranh giải phóng dân tộc như một biểu tượng sáng ngời của chủ nghĩa anh hùng cách mạng. Lịch sử đấu tranh cách mạng của Đảng bộ Lạng Sơn đã ghi nhận tên tuổi và sự nghiệp cách mạng của đồng chí. Tên tuổi của đồng chí Lương Văn Tri sống mãi với nhân dân các dân tộc Lạng Sơn, với non sông đất nước Việt Nam.
Hướng tới kỷ niệm 110 năm Ngày sinh đồng chí Lương Văn Tri (17/8/1910 - 17/8/2020), là dịp để các cấp, các ngành, cán bộ, đảng viên và nhân dân các dân tộc tỉnh Lạng Sơn ôn lại truyền thống vẻ vang của dân tộc, tưởng nhớ về cuộc đời và sự nghiệp hoạt động cách mạng kiên cường, bất khuất của đồng chí Lương Văn Tri - Người con ưu tú của mảnh đất Xứ Lạng anh hùng, trọn đời chiến đấu, hy sinh vì sự nghiệp cách mạng của Đảng, vì độc lập tự do của dân tộc. Qua đó, giúp cho thế hệ trẻ hiểu sâu sắc hơn, tự hào và trân trọng những thành quả cách mạng mà Đảng và nhân dân ta đã giành được bằng sự đánh đổi xương máu và nước mắt của các thế hệ cha anh đã anh dũng ngã xuống vì độc lập cho dân tộc, vì tự do cho nhân dân. Những truyền thống tốt đẹp đó, tên tuổi của những người con ưu tú đó sẽ mãi mãi tạc ghi vào trang sử vàng yêu nước của dân tộc Việt Nam ./.
Bùi Thị Thủy
