Khuổi Nọi là một trong 12 điểm của khu di tích khởi nghĩa Bắc Sơn đã được Bộ VHTTDL xếp hạng di tích quốc gia năm 1992, Thủ tướng Chính phủ xếp hạng di tích đặc biệt Quốc gia năm 2016. Di tích Khuổi Nọi ngày nay là một khu đất rộng tương đối bằng phẳng giữa rừng Tam Tấu, xung quanh bao bọc bởi núi cao và ngút ngàn rừng cây. Đây là căn cứ hoạt động bí mật của du kích Bắc Sơn. Tuy ở gần đường quốc lộ nhưng lại rất kín đáo, khi có sự cố có thể rút lui an toàn theo nhiều hướng khác nhau: Theo hướng Nam qua rừng vượt sang xã Phú Thượng, huyện Võ Nhai, tỉnh Thái Nguyên; theo hướng Đông đến xã Tân Thành, Tân Hương, huyện Bắc Sơn...
Cụm biểu tượng tôn vinh tại di tích Khuổi Nọi (xã Vũ Lễ, huyện Bắc Sơn)
Sau khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi ít lâu, thực dân Pháp câu kết với Phát xít Nhật quay trở lại khủng bố, đàn áp phong trào Cách mạng Bắc Sơn. Thực hiện chủ trương của Ban chỉ huy khởi nghĩa, lực lượng vũ trang đã rút lui vào rừng để bảo toàn lực lượng, đồng thời xây dựng cơ sở quần chúng tiến tới thành lập căn cứ địa Cách mạng. Khuổi Nọi trở thành một trong những căn cứ hoạt động của đội du kích Bắc Sơn. Tại đây, ngày 14/2/1941, trên đường đi dự Hội nghị TW lần thứ 8 ở Pác Bó (Cao Bằng), đồng chí Hoàng Văn Thụ Ủy viên Thường vụ Trung ương Đảng, Bí thư Xứ ủy Bắc Kỳ đã thay mặt Trung ương Đảng phổ biến cho toàn thể cán bộ, Đảng viên của Đảng bộ Bắc Sơn về quyết định của Trung ương đổi tên Đội Du kích Bắc Sơn thành Đội Cứu Quốc quân Bắc Sơn (Cứu Quốc quân I). Ngày 23/2/1941 tại khu rừng Khuổi Nọi, xã Vũ Lễ, đội cứu Quốc quân Bắc Sơn gồm 32 cán bộ, chiến sỹ do đồng chí Lương Văn Tri, Ủy viên Ban Thường vụ Xứ ủy Bắc Kỳ là Chỉ huy trưởng làm lễ chính thức thành lập dưới sự chủ trì của đ/c Hoàng Văn Thụ.
Đây là sự kiện lịch sử có ý nghĩa trọng đại, một mốc son ngời sáng đánh dấu sự phát triển mạnh mẽ của phong trào cách mạng Bắc Sơn. Đội Cứu quốc quân Bắc Sơn là lực lượng vũ trang đầu tiên do Đảng ta trực tiếp tổ chức và lãnh đạo để chuẩn bị đưa cách mạng Việt Nam chuyển sang giai đoạn mới: Khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền. Từ đó, Khuổi Nọi đã đi vào lịch sử vẻ vang của đất nước, là nơi khai sinh ra lực lượng vũ trang đầu tiên của Đảng. Đồng thời trở thành trung tâm huấn luyện, trang bị kiến thức về quân sự cho lớp cán bộ quân sự đầu tiên của nhiều tỉnh, thành; nơi phát hành bản tin “Du kích” làm tài liệu tuyên truyền cho cán bộ ở các địa phương.
Xuất phát từ ý nghĩa lịch sử đó, trong những năm qua di tích Khuổi Nọi đã luôn được quan tâm gìn giữ, trùng tu tôn tạo tương xứng với tầm vóc của một di tích Quốc gia. Như mọi điểm trong khu di tích khởi nghĩa Bắc Sơn, Khuổi Nọi đã được quy hoạch, khoanh vùng bảo vệ, có đủ hệ thống bia biển chỉ dẫn, giới thiệu di tích. Năm 2014, từ chương trình mục tiêu Quốc gia, tỉnh đã phục dựng di tích trọng điểm này một cách khá quy mô theo hướng nguyên gốc di tích. Tại đó, đã xây dựng một số hạng mục công trình lưu niệm ghi dấu sự kiện ra đời và hoạt động của Đội Cứu quốc quân. Trong đó có một chốt canh gác thiết kế theo kiểu chòi gác án ngữ ngay trên con đường độc đạo dẫn vào khu trung tâm, cách đó khoảng 500m. Từ đây các chiến sỹ Cứu quốc quân có thể phòng thủ, kiểm soát được toàn bộ con đường dẫn vào bên trong căn cứ. Bên cạnh đó còn có khu lán trại bao gồm một lán của Ban chỉ huy đội Cứu quốc quân (rộng khoảng 60 m2), một lán dành cho các đội viên (103 m2). Đây là nơi đội Cứu quốc quân I đã sinh hoạt, hội họp và tổ chức các lớp huấn luyện quân sự. Kết cấu kiến trúc bằng bê tông mô phỏng kiểu lán trại kiểu truyền thống: mái lá, vách thưng bằng phên nứa, ván sàn bằng tre mai... Khu lán trại ẩn giữa rừng cây, tựa lưng vào núi, nhìn thẳng xuống dòng Khuổi Nọi trong xanh.
Lán trại của đội viên Cứu quốc quân I tại di tích Khuổi Nọi (xã Vũ Lễ, huyện Bắc Sơn)
Ở vị trí trung tâm khu lưu niệm là cụm biểu tượng tôn vinh được xây dựng rất trang trọng trong một khuôn viên đẹp đẽ có diện tích khoảng 300m2 . Chính giữa là một tấm bia bằng đá xanh nguyên khối dựng đứng đặt trên bệ bê tông ốp đá, mặt trước ghi tên di tích trong một khung bo hình chữ nhật. Mặt sau ghi danh sách 32 đồng chí chỉ huy và đội viên đội cứu Quốc quân Bắc Sơn. Phía bên trái là một khối đá tự nhiên nhỏ hơn, cao 2.5m khắc nội dung tóm tắt của di tích. Xung quanh đã được quy hoạch với bãi đỗ xe, nơi nghỉ ngơi cho khách tham quan... Đến nay, đã có đường bê tông rộng rãi vào tận khu trung tâm của di tích.
Với những giá trị lịch sử đặc biệt, lại là nơi có địa thế, cảnh quan thiên nhiên đẹp đẽ, được đầu tư trang bị cơ sở hạ tầng đồng bộ, Khuổi Nọi rất thuận lợi cho việc tổ chức các hoạt động giáo dục truyền thống, tổ chức các tour du lịch về nguồn. Hiện Khuổi Nọi là một trong 39 điểm du lịch cấp tỉnh của Lạng Sơn, di tích đã và đang thu hút các tầng lớp nhân dân trong tỉnh đến tham quan, sinh hoạt ngoại khóa. Đến nơi đây, mỗi chúng ta càng thêm cảm phục, tự hào về những người chiến sỹ du kích trung dũng kiên cường đã làm nên cuộc khởi nghĩa Bắc Sơn hào hùng đi vào lịch sử vẻ vang của quê hương, đất nước./.
Bài và ảnh: Chu Quế Ngân
