Cửa hang Kéo Lầm
Địa điểm hang đá phát hiện có quan tài cổ nằm trong dãy núi đá vôi Kéo Lầm có độ cao trung bình khoảng 300m so với thung lũng nơi hiện đang canh tác hoa mầu của nhân dân, cách UBND huyện 14km về phía Đông, thuộc thôn Lũng Phầy, xã Chí Minh, huyện Tràng Định. Theo tên gọi nhân dân địa phương, hang có tên Phia Kéo Lầm (hang Kéo Lầm), để lên tới được cửa hang phải men theo nương ngô của người dân và xuyên qua những tán cây bụi vào sát chân núi với những vách đá tai mèo hiểm trở, dốc cao từ 70-80 độ. Cửa hang Kéo Lầm rất nhỏ hướng phía Đông Bắc chỉ vừa một người chui qua, trong hang có nhiều ngách thông nhau, độ cao trung bình từ nền hang đến trần khoảng 3,5m - 4m hang khô, thoáng có hình dạng ống.
Địa điểm phát hiện mộ thuyền trong hang Kéo Lầm
Vị trí có quan tài nằm tại khoang trong cùng của hang có diện tích khoảng 10m2 cách cửa hang 50m - 60m. Qua khảo sát, nghiên cứu tại thực địa, quan tài hiện nay không còn nguyên vẹn, quan tài đã bị cậy nắp. Về kỹ thuật chế tác, quan tài được làm bằng một thân cây gỗ Đinh lớn rồi bổ đôi thành 2 phần bằng nhau, ở giữa được khoét hình lòng máng kiểu dáng lòng thuyền độc mộc để đặt thi hài, rồi úp khít lên nhau, mấu chốt ở giữa không có lỗ cài then mà chỉ có lỗ cài then ở hai đầu được khoá bằng những chiếc nêm. Kích thước quan tài dài 2,2m, đường kính 0,45m đã bị mục, mất phần nêm cài.
Quan tài bị vỡ thành 2 mảnh theo thân gỗ (phần ở dưới đặt thi hài, và nắp đậy bị vỡ 1/3). Trên thân quan tài không có trạm khắc hoa văn gì, toàn bộ di cốt và đồ tùy táng không phát hiện, chỉ phát hiện được một mảnh gốm có hoa văn thừng, kích thước 4cm x 3,7cm. Ngoài ra cách đó 20m tại ngách hang bên phải trong quá trình khảo sát đã phát hiện một lớp tro dày 0,2cm và các mảnh gỗ mục.
Nghiên cứu, đối chiếu các mảnh gỗ này với loại gỗ được dùng làm quan tài tại khoang trong cùng cho thấy, đây có thể là một đến hai quan tài nữa. Tại đây đã phát hiện được nhiều di vật như mảnh gốm nâu đen có họa tiết hoa văn thừng và khắc vạch và 11 mảnh xương, kích thước dài từ 3cm đến 8,5cm xác định là xương của người được mai táng trong quan tài trước đây.
Quan tài hình thuyền - Nghi thức mai táng cổ
Việc phát hiện quan tài cổ tại thôn Lũng Phầy, xã Chí Minh, huyện Tràng Định, Lạng Sơn là một hình thức mộ táng cổ độc đáo nằm trong hang động, ở Việt Nam hiện nay mới chỉ phát hiện ở hai tỉnh Thanh Hóa và Sơn La và đây là lần đầu tiên được phát hiện tại tỉnh Lạng Sơn.
Quan tài ở đây không chôn mà táng tại hang theo hình thức thiên táng, quan tài làm bằng thân cây, được chế tác thủ công, có hình dáng giống chiếc thuyền độc mộc, biểu hiện qua kỹ thuật khoét lòng và chốt gài quan tài. Việc phát hiện hang mộ ở thôn Lũng phầy, xã Chí Minh, huyện Tràng Định, Lạng Sơn là những tư liệu lịch sử quan trọng, góp phần phục vụ công tác nghiên cứu khoa học cho các nhà khảo cổ, dân tộc học, về nhiều lĩnh vực lịch sử, nhân chủng, tín ngưỡng... Thông qua đó chúng ta có thể vén bức màng thần bí của hang mộ cổ, phác họa được hoàn cảnh kinh tế, xã hội của đồng bào các dân tộc Xứ lạng thời cổ xưa. Căn cứ vào những tài liệu đã được công bố và các dữ liệu so sách đối chiếu phát hiện mộ táng cổ tại Thanh Hóa và Sơn La về hình thức thiên táng, có thể mộ thuyền có niên đại cách ngày nay khoảng 400 - 500 năm.
Nguyễn Gia Quyền
