Ảnh: Di tích Đền Cửa Tây
Đền Cửa Tây được xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ XVIII. Qua nghiên cứu và tìm hiểu các tài liệu lịch sử liên quan tới đền Cửa Tây cho thấy: Năm Cảnh Hưng thứ 19 (1758) Nguyễn Nghiễm với cương vị Tể tướng của triều đình được cử lên Lạng Sơn đã viết: Đền Cửa Tây được xây dựng đồng thời với các đền Cửa Bắc, Cửa Đông, Cửa Nam. Dựa vào các tài liệu, sách cổ và 3 tấm bia quý ghi công đức còn lại của đền cho biết, đền Cửa Tây được xây dựng tôn tạo lại lần hai vào năm 1924 do ông Ngô Đức Viên (người Tam Sơn - Bắc Ninh, dời loạn đến đất Lạng Sơn và xây dựng cơ nghiệp) đứng ra quyên góp tiền của của nhân dân quanh vùng và khởi công xây dựng lại ngôi đền này.
Kiến trúc đền gồm có Nghi Môn ở phía ngoài cùng hai cổng phụ vào đền, phía trong có 02 cung (điện thờ) đó là Cung Hưng Đạo Đại Vương và Cung Mẫu. Kiến trúc đền kiểu chữ Đinh (J) các bờ nóc, bờ dải, đỉnh mái, cột biểu đều đắp biểu tượng Tứ Linh, nhiều bức Đại tự, Hoành phi, Câu đối được đắp trực tiếp lên cột nhà và nhiều bức Hoành phi, Câu đối gỗ treo trong nhà (các cột, cạnh ban thờ, trên mái nhà..) tất cả được sơn son thếp vàng lộng lẫy.
Do trải qua quá trình thời gian và lịch sử, đền đã bị tàn phá, xuống cấp và được tu sửa lại nhiều lần, lần gần đây nhất vào năm 2010 đền được nhân dân địa phương cũng như khách thập phương công đức, đóng góp tiền của tu sửa lại khang trang, đẹp đẽ hơn nhưng vẫn giữ lại được nét kiến trúc đặc trưng của thời Nguyễn.
Di tích đền Cửa Tây là nơi sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng tâm linh của bà con nhân dân địa phương và trong vùng cùng khách thập phương tới tham quan và lễ đền. Đền mở cửa trong những ngày thường và ngày lễ đặc biệt là những ngày sóc và ngày vọng. Cũng giống như các di tích tín ngưỡng khác trên địa bàn thành phố Lạng Sơn. Đền Cửa Tây đã thực hiện một số lễ tiết trong năm như: Vào hè, ra hè, tất niên...
- Ngày 20 tháng 01 âm lịch - Lễ Thượng Nguyên
- Ngày 08 tháng 3 âm lịch - Lễ tiệc Mẫu
- Ngày 20 tháng 4 âm lịch - Lễ vào hè
- Ngày 20 tháng 7 âm lịch - Lễ ra hè
- Ngày 20 tháng 8 âm lịch - Lễ tiệc nhà Trần
- Ngày 20 tháng 12 âm lịch - Lễ tất niên
Di tích đền Cửa Tây hội tụ đủ cả Mẫu Liễu Hạnh và Trần Triều, hiện đền còn lưu giữ được nhiều di vật, cổ vật quý trong đó có 3 tấm bia đá (trong đó có 2 tấm bia nhỏ còn nguyên vẹn được gắn vào tường gian Đại bái cung Mẫu (tấm bia thứ nhất là Bia công đức - tạo tháng 8 năm Bảo Đại thứ 8 (1932) và tấm bia thứ hai là Bia Hậu phối Trưởng - tạc ngày 22 tháng 8 năm Bảo Đại thứ 16 và 01 tấm bia to là Bia công đức Đền Ngũ Nhạc - tạc ngày 12 tháng 10 năm Bảo đại thứ 8 (1932) đã bị vỡ thành nhiều mảnh, để ở phía ngoài hồi nhà, tất cả số bia đá ở đây rất có giá trị về mặt lịch sử và mỹ thuật.
Đền Cửa Tây là một trong bốn ngôi đền thiêng trấn giữ bốn hướng của di tích Thành cổ Lạng Sơn. Với các giá trị đặc biệt như vậy, di tích đền Cửa Tây đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng di tích cấp Quốc gia năm 2013.
Tổng hợp: Nguyễn Xuân Trường
