Lễ hội đình Đông Quất diễn ra hàng năm với ý nghĩa là để tôn vinh và tưởng nhớ công lao của vị thần Lô Văn Pạ (tức Lư Văn Bạ). Qua nghiên cứu bản dịch sắc phong triều vua Khải Định ngày 25 tháng 7 năm thứ 9 (1924), được biết vị thần Lô Văn Pạ - là một vị thần có công với dân làng, được triều đình ban sắc phong hàng Trung Đẳng Thần và được nhân dân thờ chính tại đình, ngoài ra đình còn phối thờ thêm 2 vị thần khác (là Lô nhị Công và Lô Tam Công – là 02 người em ruột của Lô Văn Pạ). Bên cạnh đó, trong những năm 1940 - 1945 di tích Đình Đông Quất còn là một trong những địa điểm liên lạc, căn cứ quân sự của bộ đội ta đánh Phỉ, giặc Pháp và Nhật.
Nhân dân tham gia Lễ hội đình Đông Quất (Ảnh: Hoàng Thịnh)
Tuy chính hội là ngày mùng 7 tháng Giêng, nhưng công tác chuẩn bị đã được ban tổ chức tiến hành từ trước đó khá sớm, thông thường vào khoảng ngày 25 tháng chạp âm lịch, Ủy ban nhân dân xã Cường Lợi thành lập một số tiểu ban để phục vụ cho ngày hội này: Tiểu ban Chỉ đạo, Tiểu ban khánh tiết, Tiểu ban an ninh, Tiểu ban hậu cần.... Các hộ dân trong thôn họp nhau lại và tự phân công nhau dọn dẹp cây cỏ, làm sạch khuôn viên quanh đình. Người được giao trông coi đình mở cửa đình lần thứ nhất vào ngày 25 tháng chạp, lần thứ 2 là sáng sớm ngày mùng 6 tháng giêng để lau rọn lại đình một lần nữa trước hội. Trước khi dọn dẹp thì người dân trong thôn phải làm 1 tiểu lễ để trình báo việc định làm với thành hoàng.
Trước khi bắt tay vào rọn dẹp thì dân làng tập trung tại cửa đình và xắm tiểu lễ - lễ này được sử dụng nguồn tiền công đức vào đình mỗi năm, tiểu lễ nếu có điều kiện thì sẽ có 1 con lợn thịt nếu không thì chỉ cần 2-3 con gà, kèm theo hoa quả, vàng hương làm lễ.
Phần lễ:Hàng năm cứ đến 6 giờ ngày mùng 7 tháng giêng, chủ tế tiến hành bày mâm lễ tại Đình Đông Quất, gồm: 1 con lợn quay, xôi, gà, hoa quả, hương vàng, sau đó chủ tế làm lễ xin âm dương để làng mở hội. Khi được sự đống ý của thần linh, chủ tế sẽ ra hiệu cho chọc tiết lợn để lấy tiết lợn cúng sống, sau đó mang thịt lợn để nguyên con đem quay, con lợn thành phẩm này sau khi đã quay chín phải được cúng cùng với cả phần nội tạng... chủ tế thực hiện các nghi lễ cầu khấn cho mưa thuận gió hòa, dân khang, vật thịnh...
Phần hội: Sau phần nghi lễ, chủ tế sẽ là người đánh tiếng trống đầu tiên để thông báo với thần thánh giờ khai hội đã đến, tiếp đó ban tổ chức gióng trống thông báo giờ khai hội cho nhân dân.
Đánh Cừ trong Lễ hội đình Đông Quất (Ảnh: Hoàng Thịnh)
Phần hội đình Đông Quất được tổ chức với các trò chơi dân gian truyền thống: leo cột mỡ, ném còn, đá bóng...
- Leo cột: Cần có bãi đất rộng, cây mai được cạo sạch vỏ bôi mỡ, chôn xuống đất sau đó người tham nào leo lên đỉnh cột trước là người thắng cuộc.
- Ném còn: Quả "còn" hình cầu to bằng nắm tay trẻ nhỏ, được khâu bằng nhiều múi vải màu, bên trong nhồi thóc và hạt bông (thóc nuôi sống con người, bông cho sợi dệt vải). Quả còn có các tua vải nhiều màu trang trí và có tác dụng định hướng trong khi bay. Sân ném còn là bãi đất rộng, ở giữa chôn một cây tre (hoặc vầu) cao, trên đỉnh có “vòng còn” hình tròn (khung còn), khung còn một mặt dán giấy đỏ (biểu tượng cho mặt trời), mặt kia dán giấy vàng (biểu tượng cho mặt trăng). Cả mặt giấy là biểu tượng cho sự trinh trắng của người con gái. Người chơi đứng đối mặt với nhau qua cây còn, ném quả còn lọt qua vòng còn trên đỉnh cột là thắng cuộc.
- Đá bóng: với sự tham gia của đội bóng các thôn trong xã, mỗi đội có 11 người, thi đấu loại trực tiếp, hai đội chiến thắng cuối cùng sẽ vào trận chung kết.
Lễ hội nhắc nhở mỗi người về ý thức cội nguồn, về truyền thống tốt đẹp “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc và các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp. Lễ hội đình Đông Quất được tổ chức hàng năm với các nghi lễ, trò chơi dân gian truyền thống của vùng được duy trì, truyền bá sâu rộng tới mọi thế hệ, nhất là thế hệ trẻ - những người có vai trò lưu giữ, duy trì bản sắc văn hóa của vùng, miền. Đi dự hội, người dân cư xử, đối đáp… với nhau lịch sự, tình cảm, tôn trọng nhau hơn. Những thói quen đó được duy trì, lan tỏa trở thành sắc thái văn hóa tốt đẹp chung của cả dòng họ, rộng hơn nữa là của cả thôn làng, cả xã./.
Dương Việt Hưng
Bảo tàng tỉnh Lạng Sơn
