Ảnh: Di tích Đền Vua Lê
Khởi đầu di tích là một ngôi miếu nhỏ thờ Thành hoàng của dân làng. Tường xây bằng gạch cay (một loại gạch to bản chưa nung), mái lợp cỏ tranh, cửa chính quay về hướng Đông Bắc, trên một gò đất cao, xung quanh cây cối um tùm. Tương truyền vua Lê Thái Tổ (Lê Lợi) đã đến Lạng Sơn và dừng chân tại Hoàng Đồng. Trong thời gian đó vua đã cho nghĩa quân xây dựng thành hào bảo vệ xung quanh. Sau khi vua Lê rút đi, nhân dân quanh vùng đã lập một ngôi đền nhỏ để tưởng nhớ công lao của ông, về sau con cháu của dòng họ Nguyễn Đình cho xây dựng lại bằng gạch với quy mô lớn hơn. Năm 1985 đền được tu sửa lại lần hai, chủ yếu là thay ngói và làm lại hiên, đến năm 2012 đền lại được tu bổ lần nữa làm thêm tòa Đại bái và Phương đình và giữ nguyên di tích cho đến ngày nay.
Hiện nay, đền Vua Lê được xây dựng bằng gạch chỉ, trát xi măng, mái đền lợp ngói vẩy cá, diện tích khoảng 145,09m2. Kiến trúc được xây dựng theo hình chữ nhị (二) với 2 dãy nhà ngang được ngăn cách bởi 1 khoảng sân nhỏ ở giữa, kiến trúc đền đơn giản, không trang trí nhiều, trên tường trang trí vẽ rồng mây. Dãy nhà phía trong là khu thờ các vị thánh gồm 3 gian, đặt 3 ban thờ quay mặt vào nhau, dãy nhà phía ngoài làm nơi đón tiếp khách gọi là gian Tiền tế. Cửa được làm bằng gỗ không trang trí, đục hở hình bông hoa hồi, cửa gian ngoài cũng được làm bằng gỗ và được trang trí “trên song dưới bít”.
Đền vua Lê được các thời vua ban sắc phong: Năm 1901 vua Thành Thái phong 2 chiếc; năm 1907 vua Duy Tân phong 2 chiếc; năm 1916 vua Khải Định phong 1 chiếc.
Ảnh: Lễ hội đền Vua Lê
Lễ hội truyền thống của đền Vua Lê được tổ chức vào ngày 23 tháng Giêng hằng năm để tưởng nhớ công ơn của Vua Lê Thái Tổ trong việc đánh giặc ngoại xâm giữ nước, lập căn cứ trấn ải biên cương nơi đây. Đây cũng là dịp để người dân cầu mong một năm mới tràn đầy niềm vui, một vụ sản xuất mới gặp nhiều thuận lợi, bội thu. Lễ hội ra đời và tồn tại đã lâu, trở thành hoạt động được người dân mong chờ mỗi khi tết đến, xuân về. Lễ hội Đền Vua Lê cũng là dịp để các tổ chức đoàn thể, các dòng tộc, cùng toàn thể nhân dân địa phương gặp gỡ nhau trong ngày hội thể hiện tinh thần đoàn kết, cùng phối hợp tổ chức, tham gia các hoạt động kỷ niệm ngày lễ truyền thống của quê hương đất nước… Với những giá trị lịch sử đặc sắc như vậy, di tích Đền Vua Lê đã được UBND tỉnh Lạng Sơn công nhận là di tích Kiến trúc - Nghệ thuật cấp tỉnh năm 2002./.
Tổng hợp: Vy Thị Bích Hạnh
