Chợ tình Háng Van không phải là nơi giao lưu buôn bán hàng hóa, không có người bán, không có người mua hàng, khái niệm “chợ tình” là biểu trưng cho sự có mặt đông vui. Người ở các xã trong vùng đến chợ tình để vui xuân, nhằm giao lưu tình cảm sau một hoặc nhiều năm xa cách. Trước đây, người đến chợ tình, thường là các đôi nam thanh nữ tú đến để giao duyên, tìm hiểu nhau và một số ít nam nữ trung niên, chủ yếu là những người có mối tình trắc trở, yêu nhau nhưng bị những ràng buộc lễ giáo, những hủ tục lạc hậu mà không lấy được nhau. Khi đã xa nhau 5-10 năm, họ đến chợ gặp nhau, hát, kể cho nhau nghe về những vui buồn của cuộc sống, sự trưởng thành của con cháu hai bên…
Các đôi nam nữ người Nùng hát sli (Ảnh minh họa)
Hội chợ tình Háng Van, xã Hội Hoan, huyện Văn Lãng, tỉnh Lạng Sơn đã có từ lâu đời. Trước đây chợ tình được diễn ra từ đêm ngày 26/3 đến hết ngày 27/3 Âm lịch. Ngày nay hội chợ tình chỉ còn được tổ chức trong 01 ngày, đó là vào ngày 27/3 Âm lịch.
Hội chợ tình trước đây:
* Phần lễ:
- Trước khi tổ chức lễ hội, trưởng thôn và dân làng mời một ông “Pú Mo” ra làm lễ cúng tại bãi đất giữa chợ Háng Van, để cầu cho dân làng tổ chức hội thành công, cầu cho các đôi trai gái tìm được nhau thông qua phiên chợ tình này. Địa điểm diễn ra hội chợ tình trên một bãi đất trống của chợ Háng Van, hội không được tổ chức theo trình tự bài bản sắp sẵn mà được tổ chức theo cá nhân người dân tự phát đến dự hội, nên không có công đoạn chuẩn bị nhân lực cho hội, chỉ có ông Pú Mo chuẩn bị một mâm lễ nhỏ (có xôi, gà, rượu và các loại bánh trái của địa phương) để cúng hội. Không có sân khấu hay loa đài như ngày nay.
* Phần hội:
- Trước ngày chính hội từ 1 đến 2 ngày, khắp các nẻo đường đã rộn ràng tiếng cười nói của người dân xuống chợ. Họ mặc những trang phục rực rỡ. Các sơn nữ dân tộc Nùng, Tày từ các huyện trong và ngoài tỉnh về đây làm cho chợ tình thêm nhộn nhịp. Người đến với chợ tình có đủ mọi lứa tuổi, từ già tới trẻ với những gương mặt tươi tắn, rạng rỡ. Vì đường xa nên họ thường đi chợ từ chiều hôm trước (tức là ngày 26/3 Âm lịch), tối ở nhờ nhà người bà con gần chợ. Buổi tối đó, các nam thanh, nữ tú gặp gỡ nhau bởi lời hát gọi bạn. Họ hát, gọi nhau bằng những câu hát giao duyên truyền thống tinh tế và tình cảm. Người Tày thì hát lượn, hát đối đáp, người Nùng thì hát sli, giao duyên. Các chàng trai có thể hát suốt đêm, đến khi nào các cô gái cho vào cùng ngồi bên bếp lửa nói chuyện tâm tình mới thôi. Sau đó sang ngày 27/3 Âm lịch là ngày chính hội, các đôi nam nữ cùng rủ nhau ra dự hội. Sau khi xem ông Pú Mo tổ chức cúng tế xong, các đôi nam nữ tụ thành từng tốp chủ động cùng nhau đi giao lưu trò chuyện để gặp gỡ thêm bạn bè khắp nơi, đến tầm giữa giờ chiều khi gần tàn hội, đôi nam nữ nào cảm thấy có tình cảm với nhau thì tách riêng ra để hát, và sau đó tìm chỗ yên tĩnh để trò chuyện tâm tình với nhau. Vì đường xá xa xôi, các chàng trai cô gái đã tạo thành từng tốp đưa các cô gái về nhà và cứ đêm xuống họ dừng lại và tiếp tục hát lượn đối đáp giao duyên với nhau tạo nên một niềm vui riêng trên con đường từ chợ tình về. Rất nhiều đôi đã nên vợ nên chồng sau những ngày đi hội chợ tình như thế.
Các đôi nam nữ trung niên thì ngồi lại giữa hội để nói chuyện với nhau, gặp gỡ nhau để thử tài văn nghệ, để hát sli, hát lượn với nhau, để gặp lại tình xưa ôn lại kỷ niệm, kí ức vì gia đình không nên được vợ chồng, để rồi họ lại kể cho nhau nghe về con cái, cuộc sống gia đình hiện tại của họ. Khuyên nhau cố gắng làm ăn để cuộc sống ngày càng tốt hơn. Đến xế chiều ngày 27/3 thì tan hội, mọi người chia tay nhau, hẹn gặp lại nhau trong ngày hội năm sau.
Bà con dân tộc Tày, Nùng nô nức đi hội (Ảnh minh họa)
Hội chợ tình ngày nay: Hội chợ tình được tổ chức theo quy trình dưới sự quản lý và tổ chức của Ủy ban nhân dân xã Hội Hoan, giao cho Đoàn thanh niên xã dọn dẹp sạch sẽ khu tổ chức hội trước, trong và sau hội, sau đó Ban tổ chức lễ hội cho dựng sân khấu ngay giữa chợ, căng phông bạt trang trí, mắc tăng âm loa đài và có mời các thành phần đại biểu đến dự hội.
* Phần lễ: Lễ hội chợ tình không có phần lễ như các lễ hội lồng tồng ở địa phương, mà chỉ tập trung người đến chơi hội như một thói quen trong trí nhớ của người dân trong vùng.
* Phần hội: Buổi sáng Đoàn thanh niên xã ra quét dọn vệ sinh và chuẩn bị dựng phông. Khoảng 9h sáng sau khi khách mời, đại biểu đến dự hội và bà con tập trung đông đúc tại chợ Háng Van thì bắt đầu tổ chức khai mạc hội. Với các nội dung như biểu diễn văn nghệ, đại diện Lãnh đạo Ủy ban nhân dân xã lên phát biểu khai mạc. Sau đó để người dân tự do mua bán, trao đổi hàng hóa, tự phát hát sli, lượn giữa các đôi nam nữ Tày – Nùng, ngoài ra ban tổ chức còn tổ chức một số trò chơi dân gian cho người dân đến tham dự hội chơi. Đến tầm 5 giờ chiều hội tự tan.
Lễ hội Chợ tình Háng Van đã và đang trở thành một nét văn hóa đặc sắc, đậm đà bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Tày, Nùng trên mảnh đất Xứ Lạng. Qua lễ hội chợ tình , các cô gái, chàng trai có dịp quen biết và tìm hiểu nhau tiến tới hôn nhân xây dựng hạnh phúc. Lễ hội chợ tình cũng là cơ hội để đồng bào sáng tạo văn chương, sáng tạo nghệ thuật, nâng cao chất lượng của các làn điệu dân ca, trao dồi nghệ thuật./.
Vy Thị Bích Hạnh – Bảo tàng tỉnh Lạng Sơn
